Eksperyment Calhouna znany jest pod nazwą „mysiej utopii”, i choć został przeprowadzony ponad 50 lat temu, wnioski z niego wypływające są ponadczasowe. Wielu psychologów i socjologów jest zdania, iż trafnie obrazują one nie tylko zwierzęce podejście do życia, lecz przede wszystkim postawę ludzi. Na czym dokładnie polegał eksperyment Calhouna?
Mysia utopia – od euforii po stagnację
Głównym założeniem eksperymentu było sprawdzenie, jak myszy zachowają się w przypadku ograniczenia ich przestrzeni życiowej. Był to właściwie jedyny problem, z jakim przyszło im się zmierzyć – miały pod dostatkiem wody, jedzenia, zapewniono im odpowiednią opiekę medyczną. Warunki do życia byłyby właściwie idealne, gdyby nie fakt, iż muszą spędzać dnie i noce w pewnej zamkniętej przestrzeni. Była nią klatka, która mogła pomieścić ponad 3000 mysz. Początkowo umieszczono w niej zaledwie 4 samice i 4 samców. W ciągu 104 dni na świecie pojawiło się pierwsze potomstwo – tyle myszy potrzebowały, aby przystosować się do nowych warunków oraz stworzyć swego rodzaju komórki społeczne. Następnie, od 105 do 314 dnia zaobserwowano gwałtowny przyrost naturalny, a myszy zaczęły spędzać ze sobą coraz więcej czasu, efektywnie się socjalizując. Od 315 do 559 dnia miała miejsce faza stagnacji, w której przyrost naturalny nie był już tak wysoki. Samce straciły wtedy zainteresowanie samicami, dbają natomiast o swój wygląd oraz czystość, spełniając tym samym podstawowe potrzeby. U samiczek dochodzi do zaniku instynktu macierzyńskiego, przez co często porzucają one swoje młode. Przyjmują postawę agresywną, wchodząc w rolę samców. Od 560 do 1588 dnia trwa najdłuższa faza, tak zwanego wymarcia. Przyrost naturalny jest ujemny, myszy tracą chęć do prokreacji, nie przejawiają również jakichkolwiek zachowań prospołecznych. Wręcz przeciwnie – skupiają się niemal wyłącznie na realizowaniu własnych potrzeb, nie patrząc przy tym na innych. Śmierć ostatniej myszy kończy eksperyment, który okazał się jednym z ważniejszych w socjologii.
Eksperyment Calhouna a ludzie
Eksperyment Johna Calhouna pozwala wysnuć kilka interesujących wniosków. Okazuje się bowiem, że swoboda przemieszczania się i duża przestrzeń są dla zwierząt tak samo istotne, jak dobra opieka medyczna, dostatek jedzenia czy wody. Trwając w tym samym miejscu przez dłuższy czas, stały się one bierne społecznie, przestając zwracać uwagę na swoich dotychczasowych towarzyszów. Eksperyment Calhouna miał za zadanie pokazać, co może stać się z ludźmi, jeśli nie zostanie rozwiązany problem przeludnienia. Ponadto wyniki wskazują, że coraz większe skoncentrowanie jedynie na własnych potrzebach może prowadzić do zaniku więzi społecznych. Co ciekawe, eksperyment pierwszy raz został przeprowadzony w roku 1968, jednak później był niejednokrotnie powtarzany. Zawsze jego wynik był taki sam – populacja myszy wymierała, przestając przybierać jakąkolwiek społeczną postawę. Warto mieć na uwadze, że choć w eksperymencie wykorzystano myszy, to jednak odnosi się on do ludzi. Pokazuje, że człowiek nie jest w stanie żyć w ograniczonej przestrzeni, nawet jeśli ma wszystkiego pod dostatkiem i teoretycznie nie musi się o nic martwić. Ponadto wykazano, że jesteśmy istotami społecznymi, dlatego nie możemy skupiać się wyłącznie na realizowaniu własnych potrzeb. Eksperyment pokazuje także niemożność trwania w utopijnej rzeczywistości. Myszy, które nie musiały się o nic martwić, w końcu i tak wyginęły. Trwało to kilka pokoleń, ale ostatecznie doprowadziło do zagłady. Dlaczego? Ponieważ młode osobniki nie musiały uczyć się, jak walczyć o przetrwanie. Nie miały możliwości wyuczenia pewnych zachowań, które ukształtowałyby je społecznie. Dodatkowo myszy były osłabione psychicznie, nie poczuwając się w żadnym stopniu do odpowiedzialności społecznej. Z jednej strony mamy więc wszystkiego pod dostatkiem, z drugiej strony nie mamy już do czego dążyć, nie mamy przed sobą żadnych wyzwań. To sprawia, że człowiek gnuśnieje, stając się obojętnym na potrzeby innych, skupiając się jedynie na własnych, i to tylko tych podstawowych.
